Υπάρχει ένα ρητό το οποίο λέει πως , αν μια οποιαδήποτε περιοχή , αλλά κυρίως μια μεγαλούπολη έχει τους τοίχους της γραμμένους και μουτζουρωμένους , τότε είναι υγιής , γιατί υπάρχει υγιής αντίδραση...
Φυσικά δεν μιλάμε για βρωμιές ή για οποιεσδήποτε μουντζούρες , αλλά για την λεγόμενη , ''τέχνη του δρόμου'' ή ''street art'' , ένα είδος τέχνης το οποίο έχει σχεδόν μισό αιώνα ζωής και συνεχίζει να αναπτύσσεται πολύ περισσότερο σήμερα.
Η Street Art αναπτύσσεται σε δημόσιους χώρους και κυρίως σε τοίχους , περιλαμβάνοντας μια μεγάλη ποικιλία τεχνικών.
Η πρώτη αλλά και κύρια μορφή της street art είναι το γνωστό σε όλους μας graffiti ,ακολουθούν τα wheat pasting, sticker bombing, stencil graffiti, poster art, η λεγόμενη ''καλλιτεχνική παρέμβαση'' ή απλά η παραποίηση αντικειμένων , όπως π.χ. οδικών σημάτων.
Η street art αλλά κυρίως το graffiti έχει χρησιμοποιηθεί ως μια μορφή έκφρασης κοινωνικοπολιτικών και πολλές φορές επαναστατικών απόψεων και είναι απόλυτα συνδεδεμένα με πολυάριθμα κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα της ιστορίας σε διάφορες χώρες . Από την σχεδόν παρθένα του εμφάνιση στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο , με την μορφή αντιφασιστικών συνθημάτων μέχρι την δεκαετία του 1960 κατά την διάρκεια της εξέγερσης των μαθητών στην Αμερική, που με το σλόγκαν "Τhe Wall Will have their Say", οι τοίχοι των σχολίων της χώρας γέμισαν με ποίηση και πολιτικά μηνύματα και από το τείχος του Βερολίνου το 1989 με αποκορύφωμα τις τελευταίες μέρες πριν την πτώση του , όπου είχε καλυφθεί σχεδόν όλο από συνθήματα των Βερολινέζων διαδηλωτών έως την μάχη της Γένοβας το 2000 και την σημερινή Ελλάδα του ΔΝΤ και του χρέους.
Το Graffiti είναι λοιπόν ο μεγάλος εκπρόσωπος, της όχι απλά της Street Art αλλά και του εκάστοτε αντιστασιακού αγώνα.
Η γέννηση και η ανάπτυξη του Graffiti
Ιστορικά η λέξη Graffiti, εμφανίστηκε ως όρος στα μέσα του 19ου αιώνα και προέρχεται από την ιταλική λέξη "graffiato" (γρατζουνισμένος). Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από αρχαιολόγους κατά την ανακάλυψη των επιγραφών στα ερείπια της Ρώμης και της Πομπηίας. Στην συνέχεια αφού κατοχυρώθηκε ως όρος , πέρασε από την αρχαιολογία και τα αρχαία μάρμαρα στις σύγχρονες πόλεις και τους τσιμεντένιους απρόσωπους τοίχους της.
Την δεκαετία του 1970 πλέον το graffiti είχε αποκτήσει νέες τεχνικές και είχε κατακλύσει το μετρό της Νέας Υόρκης.
Η πρώτη γνωστή τεχνική που θεωρείται πλέον μορφή τέχνης είναι το λεγόμενο "tagging"(υπογραφή) και το οποίο εξαπλώνεται ταχύτατα με την έντονη επιρροή της Hip Hopκουλτούρας , με κύρια χαρακτηριστικά τους όγκους και τα ποικίλα χρώματα τα οποία δημιουργούν την ψευδαίσθηση του βάθους.
Αργά ή γρήγορά όμως , όσο το tagging διαδιδόταν , ξεκίνησε μια τεράστια μάχη , η οποία διαρκεί ακόμη και σήμερα με την επίσημη απαγόρευση του graffiti .
Το 1972, ο φοιτητής κοινωνιολογίας Hugo Martinez, ιδρύει την United Graffiti Association, σε μια προσπάθεια να αναγνωριστεί το graffiti ως μορφή τέχνης αλλά παρόλο που η οργάνωση έκανε απόπειρες να εκθέσει σε γκαλερί, ο καλλιτεχνικός κόσμος έμεινε αδιάφορος. Μερικά χρόνια αργότερα παρόλα αυτά, κάποιες gallery της Νέας Υόρκης αποφάσισαν να εκθέσουν έργα και μερικοί συλλέκτες και μουσεία αγόρασαν έναν πολύ μικρό αριθμό.
Στη δεκαετία του 1980 το graffitiεξελίσσεται, με τη χρήση πολύχρωμων γραμμάτων, την απεικόνιση φανταστικών προσώπων ή χαρακτήρων από κόμικς, όπως και φανταστικών τοπίων, με την υιοθέτηση διαφορετικού στυλ από τον κάθε δημιουργό, δηλώνοντας έτσι μια πολιτιστική και καλλιτεχνική φιλοδοξία. Αυτή την περίοδο έκαναν την εμφάνισή τους στην αγορά ανεξάρτητα περιοδικά για το graffiti, όπως και ταινίες/ντοκιμαντέρ που το παρουσίασαν στο ευρύτερο κοινό.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μερικοί street artists άρχισαν να πειραματίζονται με άλλες τεχνικές, εκτός του σπρέι. Ένα καλό παράδειγμα είναι ο Shepard Fairey, τότε φοιτητής γραφιστικής στο Rhode Island School of Design που δημιούργησε τη μεγαλύτερη street artκαμπάνια με τα stickers που έφτιαχνε.
Τις τελευταίες 2 δεκαετίες, οι δημιουργοί και τα παραδείγματα έχουν γίνει χιλιάδες, ενώ χρησιμοποιούν τις κλασσικές τεχνικές ή επινοούν ακόμα και νέες για να επικοινωνήσουν μαζικά με το κοινό. Ένας καλλιτέχνης που έχει γράψει την δική του ιστορία είναι ο Banksy και η αναγνώρισή του από την παγκόσμια καλλιτεχνική κοινότητα πλέον είναι δεδομένη αφού είναι ένας από τους κορυφαίους εκπρόσωπους της Street Art σήμερα.
Ο μεγάλος Banksy
Ο Banksy, λένε πως γεννήθηκε το 1975 και εντάχθηκε νωρίς στην underground καλλιτεχνική σκηνή του Μπρίστολ... Σύμφωνα όμως με τον συγγραφέα και γραφίστα Tristan Manco και το βιβλίο του “Sweet Home, Banksy " γεννήθηκε το 1974 και ήταν γιος ενός τεχνικού φωτοτυπικών μηχανημάτων.. Αρχικά προοριζόταν να γίνει χασάπης, αλλά εντέλει μπλέχτηκε με τους γκραφιτάδες την εποχή του boom των graffiti στο Μπρίστολ στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Έτσι ξεκίνησε μια διαδρομή που τον έκανε γνωστό παντού..
Ως γνωστόν το Banksy είναι ένα ψευδώνυμο. Ο –αν και ανώνυμος- γνωστός Άγγλος καλλιτέχνης εκτός από το να κάνειgraffiti σε δρόμους, πάρκα, κτίρια, αίθρια, γέφυρες κλπ είναι επίσης ένας πολιτικός ακτιβιστής, ένας σκηνοθέτης, και ένας κανονικός ζωγράφος. Η τέχνη του δρόμου στην οποία επιδίδεται με πάθος, είναι ιντριγκαδόρικη, ανατρεπτική, συχνά φιλοσοφημένη.. και “φιλοξενείται” πλέον στον δημόσιο χώρο και τις πόλεις όλου του κόσμου..
Περιφρονώντας την βρετανική κυβέρνηση που θεωρεί τα graffiti βανδαλισμό, οBanksy “εφαρμόζει” την τέχνη του σε δημόσιες επιφάνειες και προχωράει ακόμη περισσότερο μεταλλάσσοντας τον δημόσιο χώρο, δημιουργώντας ο ίδιος με τα έργα του “χώρους” που νοηματοδοτεί ο ίδιος.. Με λίγα λόγια συχνά οικειοποιείται τον χώρο κι αυτή είναι η μαγκιά του..
Ο Banksy δεν πουλάει ο ίδιος τις φωτογραφίες του δρόμου που φτιάχνει. Ωστόσο, οι υπεύθυνοι δημοπρασιών τέχνης είναι γνωστό ότι ανεξαρτήτως νομιμότητας επιχείρησαν να πουλήσουν τα έργα δρόμου του Banksy αφήνοντας το πρόβλημα του ‘ξεκολλήματος” του έργου από τον τοίχο, στα χέρια του νικητή του διαγωνισμού!
Τα slogans και τα μηνύματα του Banksy είναι αντιπολεμικά, αντικαπιταλιστικά και σε κάθε περίπτωση αντισυστημικά.
Είναι ξεκάθαρα ένας αντιεξουσιαστής αλλά κι ένας ανθρωπιστής καθώς βλέπει με μια ιδιαίτερη τρυφερότητα τα παιδιά, τους αδύναμους και την τρίτη ηλικία. Ενδιαφέρον παρουσιάζει κι ο τρόπος που διακωμωδεί είτε την παθητικότητα, είτε την αδιαφορία κι αναισθησία των ανθρώπων μπροστά στον πόνο των άλλων..Επίσης τις συνήθειες που έχουν γίνει δικλείδες ασφαλείας..
Τέλος διάφορες μυθολογίες της καθημερινότητας, η τηλεορασιοπληξία, η αστυνομοκρατία, θέματα εμμονών στην ιδιοκτησία και άλλα τινά..
Τέλος σχολιάζει την φτώχεια, την απελπισία, την απόγνωση και τα αιτήματα για Έξοδο..
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το στυλ του μοιάζει με του Blek le Rat, ο οποίος άρχισε να χρησιμοποιεί στένσιλ το 1981 στο Παρίσι και χρησιμοποιούσε ως σήμα κατατεθέν έναν αρουραίο όπως ακριβώς και ο Banksy. Άλλοι λένε ότι επηρεάστηκε από τα μέλη του αναρχο-πανκ συγκροτήματος των Crass, που έκαναν εκτεταμένα graffiti με stencils στο metroτου Λονδίνου στα τέλη του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Ωστόσο, ο ίδιος ο Banksy δήλωσε στην ιστοσελίδα του ότι «Όχι, έχω αντιγράψει 3D από τους Massive Attack.."
Άλλες μορφές της Street Art
Ξεφεύγοντας από το graffiti , γενικά η street art δεν έχει όρια, περιλαμβάνει διάφορες τεχνικές, όπως το
Wheat Pasting (δημιουργία έργων σε χαρτί και επικόλλησή του σε μια άλλη επιφάνεια), τοStickering (δημιουργία sticker και επικόλλησή του σε δημόσιο χώρο), το Stenciling (ψεκασμός με σπρέι μέσω χαρτονιών-οδηγών, με κομμένα διάκενα), τη δημιουργία τρισδιάστατων αντικείμενων κ.α.
Σημαντικά ονόματα σ' αυτά τα είδη είναι ο DOLK ,το Ιταλικό δίδυμο Sten&Lex και ακολουθούν οι Prism, Blek, Faile, Vhils, και Vexta.
Ο Ιστορικός καθορισμός της Τέχνης του δρόμου
Όλα τα παραπάνω βασίστηκαν στο γεγονός ότι street art θεωρούμε την μορφή εκείνη της τέχνης η οποία
ουσιαστικά εμφανίζεται γύρω στην δεκαετία του 70' με τον όρο graffiti και συνεχίζει μέχρι σήμερα.
Όμως, όπως με όλες τις μορφές τέχνης , για να μπορέσεις να τις καθορίσεις και να τις κατηγοριοποιήσεις πρέπει να εξετάσεις την αρχή του, τους εκπροσώπους του, την τεχνοτροπία, την κοινωνιολογική του θέση κ.α.
Στην περίπτωση της street art , ουσιαστικά ξεκινάμε να μετράμε από το 30.000 π.X.και τις πρώτες σπηλαιογραφίες , τις μετέπειτα τοιχογραφίες της κλασικής αρχαιότητας , τα πρώτα προπαγανδιστικά συνθήματα σε τοίχους κατά την διάρκεια του 19ου αιώνα , φτάνοντας στην δεκαετία του 70'και καταλήγοντας στο σήμερα και τις εκατοντάδες χιλιάδες - ακόμη και τα εκατομμύρια έργα που«διακοσμούν τους τοίχους και τις πλατείες όλου του κόσμου».
Η street art όμως έχει δύο κύρια χαρακτηριστικά , που δεν συναντάμε σε κανένα άλλο είδος τέχνης : την ελευθερία και την απαγορευσιμότητα!
Πράγματι η γέννηση αλλά και η πλειοψηφία των έργων της street art φτιάχτηκαν και συνεχίζουν να φτιάχνονται ελεύθερα στο δρόμο και είναι ανοικτά στην θέα όλων αλλά η πιο σημαντική είναι η παγκόσμια απαγόρευση της , η αστυνομική καταδίωξη των δημιουργών και η συνεχόμενη καταστροφή των έργων τους - ασχέτως του περιεχομένου τους , δείχνοντας έτσι τον αντιδραστικό και αντισυστημικό πραγματικό ρόλο της τέχνης του δρόμου...
Το 1972, ο φοιτητής κοινωνιολογίας Hugo Martinez, ιδρύει την United Graffiti Association, σε ?ια προσπάθεια να αναγνωριστεί το graffiti ως μορφή τέχνης αλλά παρόλο που η οργάνωση έκανε απόπειρες να εκθέσει σε γκαλερί, ο καλλιτεχνικός κόσμος έμεινε αδιάφορος. Μερικά χρόνια αργότερα παρόλα αυτά κάποιες gallery της Νέας Υόρκης αποφάσισαν να εκθέσουν έργα και μερικοί συλλέκτες και μουσεία αγόρασαν έναν πολύ μικρό αριθμό. Αυτή ακριβώς η περίοδος δημιούργησε έναν έντονο προβληματισμό που κρατάει μέχρι και σήμερα. Μπορεί να εκτεθεί η Graffiti σε αίθουσες Τέχνης; Μήπως αντι να αναγνωριστεί ως μορφή Τέχνης έχουμε την πλήρη ισοπέδωση του βασικότερου χαρακτηριστικού της; Αυτό της απόλυτης ελευθερίας και έκθεσης σε δημόσιους χώρους;
